Nazım Hikmet 123 yaşında…
Kutlu olsun; düzgün ki doğdun romantik şair.
Çok sevdiği ülkesinden farklı yaşayan ve ömrü sürgünde geçen Nazım Hikmet Moskova’da hayatını kaybetti. Mezarının Türkiye’ye getirilmesi için çeşitli diplomatik temaslar oldu lakin ne yazık ki sonuçsuz kaldı.
Ressam Ayşe Celile Hanım ile Hikmet Bey’in oğlu olarak kimi kaynaklara nazaran 14 Ocak 1902’de Selanik’te doğan ve asıl ismi Mehmet Nazım olan şair, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı.
Ailesinin yaşadığı ekonomik sorun nedeniyle bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi.
Nazım Hikmet, birinci şiiri Feryad-ı Vatan’ı 3 Temmuz 1913’te yazdı. Denizciler için yazdığı Bir Bahriyelinin Ağzından şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın takviyesiyle 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’ni 1919’da tamamladı.
Sağlık sıkıntıları nedeniyle 1921’de subaylıktan ayrıldı
Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atanan usta şair, 1920’de geçirdiği bir hastalık sebebiyle 1921’de sağlık kurulu kararıyla askerlikten çıkarıldı.
Bu süreçte edebiyata ilgisini sürdüren Ran, yazdığı şiirleri büyük hayranlık duyduğu Yahya Kemal’e göstererek tenkitlerini dinledi.
UNUTULMAZ ŞİİRLERİN ŞAİRİ
Unutulmaz şair, 1920’de Alemdar gazetesinin açtığı şiir müsabakasında birincilik mükafatını kazandı. Birinci periyotlarında ismi hececi şairlerle anılan usta kalem, İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde, vatan sevgisini yansıtan coşkulu direniş şiirleri yazdı.
Nazım Hikmet, Ulusal Çaba’ya katılmak üzere 1921’de Faruk Nafiz, Yusuf Ziya ve Vala Nurettin ile Sirkeci’den kalkan Yeni Dünya vapuruna gizlice binerek İnebolu’ya geçti. Bolu’da bir müddet öğretmenlik yapan şair, daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek, Doğu İşçileri Komünist Üniversitesi’nde okudu.
“SANAT SANAT İÇİN DEĞİLDİR”
Batum’da duyduğu lakin kelamlarını anlamadığı Rusça bir şiirin halinden etkilenen şair, özgür şiire ilgi duymaya başladı.
Moskova seyahati sırasında yazdığı “Açların Gözbebekleri” şiirinde özgür ölçüyü deneyen Nazım Hikmet’in kimi şiirleri, 1923’te “Yeni Hayat” ve “Aydınlık” mecmualarında yayınlandı. Hür ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerine imza attı Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında yayınlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince tekrar Moskova’ya gitti.
Ran’ın ilk şiir kitabı Güneşi İçenlerin Türküsü, 1927’de Bakü’de okuyucuyla buluştu. Cumhuriyet’in beşinci yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan şair, bir müddet tutuklu kaldı.
Nazım Hikmet Ran, yazı takımına katıldığı Fotoğraflı Ay mecmuasında bir yandan şiirlerini yayınladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş bedellerine karşı sert çıkışlar yaptı. Kendisini sosyalist şair olarak tanımlayan Nazım Hikmet, sanatın emeli konusundaki tartışmada “Sanat, sanat için değildir” diyerek toplumcu anlayıştan yana oldu.
GENİŞ YANKI UYANDIRAN ŞİİR: 835
İstanbul’da 1929’da yayınlanan “835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında geniş yankı uyandıran usta şair, klasik ve deneysel karışımı bir şiir lisanı geliştirdi.
Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Nazım Hikmet, 1933’te bâtın örgüt kurmak kabahatinden tutuklanarak Bursa Cezaevi’ne gönderildi, 1938’de ise orduyu ve donanmayı isyana teşvik hatalarından tutuklandı. Şair Ran, 28 yıl, 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi.
Nazım Hikmet, 1939’da 17 bin mısradan oluşan “Memleketimden İnsan Manzaraları” isimli yapıtını yazmaya başladı.
BARIŞ ÖDÜLÜNÜN SAHİBİ OLDU
Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de özgür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda’yla birlikte Milletlerarası Barış Mükafatı verildi.
Usta şair, özgür kaldıktan sonra askerlik vazifesine alınacağını öğrenince, öldürüleceği kanısıyla Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti.
Nazım Hikmet Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Tıpkı yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi.
UNESCO’DAN NAZIM YILI
UNESCO tarafından, Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100. yılı münasebetiyle 2002 yılı “Nazım Yılı” ilan edildi. Novodeviçi Mezarlığı’nda toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla yine Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Eserleri 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak da kimi şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle La Fontaine’den Masallar isimli kitabını çıkarttı.
Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde “Orhan Selim” takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın yeniden Selim imzalı “İt Ürür Kervan Yürür” adlı bir kitabı da bulunuyor.
Nazım Hikmet’in kaleme aldığı Kafatası, Bir Meyyit Konutu, Unutulan Adam ve Ferhat ile Tatlı’nın de ortalarında bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya’da sahnelendi. Ünlü şair, 3 Haziran 1963’te Rusya’nın başşehri Moskova’da ömrünü yitirdi. Hikmet’in mezarının Türkiye’ye getirilme eforları olduysa da rastgele bir sonuç alınamadı.
